Hekkelman Instrumentenbouw

De kast

Op deze pagina geef ik u een beeld impressie van het bouwen van een 4½ voet virginaal. Het betreft hier een kopie van een instrument van Ioannes Ruckers uit 1629.

Dit beeldverslag is verre van compleet maar geeft misschien een indruk van de hoeveelheid werk die komt kijken bij het maken van een instrument als dit.

We beginnen natuurlijk bij de bodem. De kast is op de originele manier opgebouwd, met uitzondering van de zwaluwstaarten. Die heb ik gekozen omdat die nu eenmaal wat steviger zijn en ze zien er ook nog leuk uit.

Voor dit instrument is gebruik gemaakt van Alaskan Yellow Cedar, een houtsoort met heel fijne jaarringen.

Het zangblad

Zoals bij vrijwel alle klavecimbels is ook in dit instrument het zangblad gemaakt van Fichte, een echte fijnspar met zeer fijne jaarringen. Het blad is op dikte geschaafd. Het origineel werd geschraapt maar een geschaafd blad is minder gevoelig voor vuil en ziet er mooier uit.

De dokkenzeef

Bij een virginaal wordt er geen gebruik gemaakt van een dokkenlat zoals bij andere klavecimbels. Hier is de zeef gemaakt van leer. Twee stroken, een op het zangblad en een eronder zorgen dat de dokjes op hun plaats blijven.

Het leer wordt in eerste instantie gefixeerd met tape. Over dit tape komen lijnen te lopen en na het stansen wordt het leer los gesneden door het tape te snijden. Hierdoor houd je een mooie referentie voor het positioneren bij het teruglijmen van het leer.

Het toetsenbord

Het toetsenbord is ook gemaakt van Yellow Cedar. Het beleg is van haagbeuken, ook wel steenbeuken genoemd. De boventoetsen zijn gemaakt van eik dat gekleurd is met ijzer(II)sulfaat.

De kam

De kam en de brug zijn beide gemaakt van beuken. De kam werd origineel gezaagd uit een breed stuk hout. Ik heb ervoor gekozen de kam te stoombuigen. Daarvoor gebruiken we een stoomkist die gevoed wordt door een behangafstomer.

Stoombuigen is een techniek uit de meubelmakerij. Het belangrijkste hierbij is dat je het hout de bocht in moet persen en niet uitrekken. Daarom is in deze mal gebruik gemaakt van een stuk verenstaal vastgeschroefd aan de ene kant van de mal en met een blok aan het andere uiteinde. De lat voor de kam past precies tussen blok en mal langs dit staal. Daardoor zal de buitenbocht constant van lengte blijven en het hout in de binnenbocht ingedrukt worden. Het zal zo dus niet uitscheuren.

Na een dag in de mal te hebben gezeten is het tijd om de kam verder af te werken door het in vorm te raspen, vijlen, schaven en schuren.

Snarenplan

Uitzetten van de pennen waarlangs de snaren moeten lopen is een secuur werkje.

Nog net te zien op de eerste foto zijn de gaatjes die geprikt zijn op exact 3,5mm afstand van de rand van de dokkengaten. Dit is de plek waar het kieltje straks de snaar moet raken, de snaar moet daar dus loodrecht boven overheen lopen.

Dokjes

In eerste instantie heb ik dokjes gemaakt van beuken. Omdat de dokjes in leer bewegen heb ik ervoor gekozen de dokjes dosse te zagen, dan gaat de gladde kant langs het leer wat net iets minder geluid zou moeten maken.

De dokjes in dit virginaal zijn net als in het origineel met varkenssnorharen veertjes en dempers in de vorm van muizenoortjes van vilt.

Het maken van de dokjes zoals hier getoond heb ik later opnieuw moeten doen omdat ik de fout maakte om de gaatjes voor de veertjes teveel naar het midden te boren. Voor dit boren gebruik ik trouwens een pianosnaar van 0,5mm die aan het uiteinde schuin afgevijld werd.

Uiteindelijk zijn de meeste dokjes opnieuw gemaakt van peer, een nog fijnere houtsoort voor dokjes.

Besnaren

Oorspronkelijk is de diskant besnaard in ijzer maar dan was de stemming ook A=523Hz. Dat is een terts hoger dan normaal voor een oud instrument. Het resultaat is een echt als virginaal klinkend instrument, mooi, maar wel vooral voor muziek van die tijd.

Het alternatief is om het instrument in messing te besnaren. Dan wordt de stemming A=440Hz. Dat is al wat makkelijker samenspelen en daarnaast is de klank ook een stuk warmer.

Omdat de kast nogal klein is, eigenlijk te klein voor de bassnaren, heb ik hier gewikkelde snaren toegepast in de bas. Deze klinken verrassend goed. Veel beter dan het rode koper dat vaak gebruikt wordt.